Niepłodność kobieca może być spowodowana wadami wrodzony­mi budowy układu rozrodczego kobiety, wrodzonymi lub nabytymi chorobami hormonalnymi obejmującymi podwzgórze mózgu, przy­sadkę mózgową lub jajniki, pierwotną niewydolnością jajników bądź nabytymi nieprawidłowościami dróg rodnych (jajnika, macicy lub po­chwy).

NIEGENETYCZNE PRZYCZYNY NIEPŁODNOŚCI KOBIECEJ

Płodność zmniejsza się wraz z wiekiem. Największe szanse na dziecko mają kobiety, które nie przekroczyły trzydziestego roku życia. Przyczyną trudności w poczęciu może być palenie tytoniu. Dzieci ko­biet palących wykazują także mniejszą wagę urodzeniową w porówna­niu z dziećmi matek niepalących oraz mają większe ryzyko innych po­wikłań w czasie ciąży i zaburzeń zdrowia po urodzeniu. Do powstania niepłodności mogą również przyczynić się choroby innych gruczołów wydzielania dokrewnego (hormonalnych); należą do nich choroby tar­czycy lub kory nadnerczy oraz cukrzyca. Prawidłowe leczenie choroby podstawowej przyczynia się do odzyskania lub zwiększenia płodności. Niedobory żywieniowe (niedostateczne spożycie białka, niektórych witamin, żelaza) oraz anoreksja prowadzą do zaburzeń hormonalnych i wynikającej z nich niepłodności; podobnie jest w sytuacji wyczerpania organizmu z powodu intensywnego uprawiania sportu. Przyczyną nie­płodności mogą być też zatrucia przemysłowe (na przykład metalami ciężkimi, fosforem, benzolem), zażywanie narkotyków czy naświetla­nie promieniowaniem jonizującym. Zapalenia jajowodów spowodowa­ne rzeżączką i innymi chorobami zakaźnymi lub gruczolistość macicy i jajowodów (tak zwana endometrioza) wywołują niedrożność narzą­dów płciowych powodującą niepłodność.

Paweł i Joanna byli małżeństwem od 3 lat, gdy postanowili mieć dziecko. Ich sytuacja materialna ustabilizowała się, mieli dobre pozycje zawodowe i pewność, że będą mogli zapewnić wymarzonemu dziecku dostatnie życie. Oboje młodzi i zdrowi, nawet nie przypuszczali, że z zajściem w ciążę Joan­ny będzie jakikolwiek problem. Joanna – według zaleceń lekarza domowego – zaczęła przyjmować witaminy prenatalne (przede wszystkim kwas foliowy) i przestała pić do obiadu ulubione czerwone wino (bo nigdy nie wiadomo, kiedy może zajść w ciążę). Miesiąc później przestała przyjmować środ­ki antykoncepcyjne.

Lecz po 6 miesiącach bez środków antykoncepcyjnych Joanna nadal nie była w ciąży. Oboje z Pawłem zaczęli się zastanawiać, czy może coś jest nie w porządku. Joanna oczywiście przypuszczała, że przy­czyna leży po jej stronie, może dlatego że brała środki antykoncepcyjne przez 4 lata, a może winny był stres w pracy? Paweł również cierpiał, myślał, że to jego wina, że jest niemęski. Oboje obawiali się, że będą musieli przejść leczenie, może nawet operacyjne.

Po roku bezowocnych starań Joanna i Paweł zgłosili się do lekarza. Joanna była zdrowa, Paweł tak­że, lecz badanie nasienia u Pawła wykazało niską liczbę plemników. Lekarz zalecił Pawłowi rzucenie palenia, obniżenie konsumpcji alkoholu, noszenie luźniejszych slipów i prysznice zamiast gorących kąpieli, które Paweł uwielbiał. Po dwóch miesiącach kuracji Pawła Joanna bez kłopotów i zupełnie naturalnie zaszła w ciążę.

Niepłodność to niemożność zajścia w ciążę. Z niepłodnością mamy do czynienia, gdy kobieta nie zachodzi w ciążę, mimo że para utrzymu­je regularne stosunki płciowe bez użycia środków antykoncepcyjnych przez co najmniej 12 miesięcy. Jak wiadomo, w ciążę nie zachodzi się podczas każdego stosunku płciowego. Jeżeli młoda i zupełnie zdrowa para współżyje w czasie, kiedy może nastąpić poczęcie (czyli na parę dni poprzedzających jajeczkowanie), to prawdopodobieństwo zajścia w ciążę wynosi zaledwie 40% (zaledwie dwie kobiety z takich par na pięć zajdą w ciążę w danym miesiącu). Płodność spada z wiekiem oraz w związku z różnymi chorobami, dlatego w praktyce dla wszystkich par pragnących mieć dzieci wskaźnik poczęcia nie przekracza 20%: za­ledwie co piąta kobieta, która nie używa środków antykoncepcyjnych, zajdzie w danym miesiącu w ciążę. ?Trening” także niejako podwyższa płodność: po 3 miesiącach starania się o potomstwo 50% kobiet ze zdrowych par zachodzi w ciążę, a po 12 miesiącach – osiemdziesiąt pięć do dziewięćdziesięciu kobiet na sto. Odsetek ten jest niższy w krajach zachodnich, gdzie młode małżeństwa często odkładają po­siadanie dzieci na później. Jeżeli więc kobieta nie zachodzi w ciążę po dwunastu miesiącach, to nadal nie oznacza, że mamy do czynienia z biologiczną niepłodnością. Możliwe, że para będzie musiała poddać się leczeniu i dzięki temu doczeka się potomka, ale jest też możliwe, że dojdzie do poczęcia naturalnie, bez żadnego leczenia. Zmniejszona płodność może także wystąpić u pary, która posiada już dzieci i wcześ­niej nie miała z zajściem w ciążę żadnych problemów.

Niemożność donoszenia ciąży nie jest uważana za niepłodność. Ge­netyczne i niegenetyczne powody niedonoszenia ciąży są zupełnie in­ne niż powody niepłodności, choć niektóre stany chorobowe lub zespoły genetyczne mogą objawiać się zarówno niepłodnością, jak i po­wtarzającymi się poronieniami. Przyczyny mogą leżeć po stronie ko­biety albo po stronie mężczyzny. W czterdziestu przypadkach na sto przyczyna niepłodności leży po stronie kobiety, w dwudziestu – po stronie mężczyzny, w prawie trzydziestu przypadkach na sto przyczy­ny niepłodności zostają znalezione po obu stronach, a w pozostałych nie udaje się ich wykryć. Wynika z tego, że kobieta i mężczyzna powin­ni razem zgłosić się do lekarza i że ewentualne leczenie może objąć oboje małżonków. Przyczyną lub częściową przyczyną niepłodności bywają także czynniki psychologiczne lub seksualne, które wymagają fachowej pomocy psychologa lub lekarza seksuologa.