Stwardnienie rozsiane to przewlekła choroba zapalna centralnego systemu nerwowego. Choroba ta jest szczególnie rozpowszechniona w krajach rozwiniętych Europy i Ameryki, gdzie choruje na nią jedna na pięćset osób. W Polsce natężenie występowania choroby wynosi około czterdziestu do dziewięćdziesięciu osób na sto tysięcy. Wynika z tego, że w Polsce na stwardnienie rozsiane choruje około trzydziestu tysięcy osób. Pierwsze objawy choroby pojawiają się najczęściej pomię­dzy dwudziestym a trzydziestym rokiem życia, lecz mogą wystąpić w każdym wieku, także u dzieci. Stwardnienie rozsiane dotyka częściej kobiety.

Przyczyny stwardnienia rozsianego nie są znane, mało zrozumiałe są też same procesy chorobowe. Choroba polega na tworzeniu się w ob­rębie mózgu i rdzenia kręgowego rozsianych ognisk zapalnych, które uszkadzają czynności znajdujących się tam komórek i włókien nerwo­wych. Stany zapalne powodują uszkodzenie mieliny, czyli powłoczki włókien nerwowych, pozbawiając je insulacji. W ten sposób obnażone włókna oraz komórki nerwowe zostają rozpoznane przez system odpornościowy organizmu jako obce i jako takie zostają zaatakowane, co powoduje stan zapalny. Uważa się, że stwardnienie rozsiane jest chorobą powodowaną wieloczynnikowo, a w jej rozwoju mają znacze­nie zarówno elementy środowiskowe (zakażenia wirusowe, toksyny i hormony), jak i geny podatności. Geny podatności stwardnienia roz­sianego to najprawdopodobniej geny systemu odpornościowego, po­nieważ odgrywają one główną rolę w procesach zapalnych organizmu. Ich rozregulowanie przyczynia się do rozwoju chorób autoimmunologicznych (patrz rozdział 16. Geny odporności, choroby reumatyczne i osteoporoza) i do powstawania źle kontrolowanych stanów zapal­nych.

Do podstawowych objawów stwardnienia rozsianego należą: zapa­lenie nerwu wzrokowego (powoduje częściową lub zupełną ślepotę), oczopląs, podwójne widzenie, zaburzenia mowy, niezborność ruchów, przykurcze rąk i stóp, osłabienie rąk, a także zaburzenia czynności pę­cherza moczowego. Wszystkie te objawy mogą trwać parę dni, tygo­dni lub występować przewlekle. Występuje także chwiejność emocjo­nalna i zmęczenie psychiczne. Bardzo często jest spotykana depresja oraz chroniczne zmęczenie. Przebieg choroby charakteryzuje się okre­sami nasilania objawów chorobowych i ich częściowego ustępowania, prowadząc stopniowo do coraz cięższego inwalidztwa. Choroba mo­że być także od początku przewlekła, bez ustępowania objawów. Stwardnienie rozsiane jest chorobą nieuleczalną.