Wiele genów przyczynia się do rozróżniania elementów obcych od własnych w ramach systemu odpornościowego organizmu, dlatego też nie istnieje jeden gen alergii lub gen astmy. Współdziałanie wielorakich genów pozwala na rozpoznanie milionów białek jako obcych oraz na ich zniszczenie i usunięcie z organizmu. Rozregulowanie systemu od­pornościowego może być spowodowane zaburzeniami jednego lub kil­ku takich genów, ale też może zależeć od występowania alergenów w środowisku i od innych czynników środowiskowych.

O tym że istnieją genetyczne i rodzinne predyspozycje alergiczne, wiadomo od dawna. Alergikami są częściej chłopcy niż dziewczynki. Osobie urodzonej w rodzinie alergików grozi ogromne ryzyko zacho­rowania na alergię, astmę lub atopię: jeśli któreś z rodziców ma aler­gię, to ryzyko, że dziecko będzie miało astmę lub alergię, wynosi 20-40%; jeśli obydwoje rodzice są alergikami, to ich dzieci w prawie ośmiu przypadkach na dziesięć również będą uczuleniowcami. U bliź­niąt jednojajowych do rozwoju astmy w prawie 70% przyczynia się dziedziczność. W wypadku alergii pokarmowych ryzyko zachorowania u dziecka, którego brat (lub siostra) bliźniak jest chory, wynosi 60%, natomiast u bliźniąt dwujajowych zaledwie 7%. Ta różnica występowa­nia alergii u bliźniąt jednojajowych, które mają ten sam kod genetycz­ny, i u bliźniąt dwujajowych, których kod różni się w 50%, podkreśla, że czynniki genetyczne mają decydujące znaczenie w rozwoju tej cho­roby.

Badania epidemiologiczne również wykazują wysoki stopień dzie­dziczenia astmy i chorób alergicznych. Świetną tego ilustracją są miesz­kańcy wyspy Tristan da Cunha na Atlantyku (leży ona w połowie drogi między Kapsztadem a Buenos Aires). Pochodzą oni od 17 Anglików, którzy zasiedlili tę wyspę w 1817 roku oraz później. Troje z tych pierwszych osadników miało astmę, a obecnie ponad połowa ich 272 potomków to astmatycy. Badania genealogiczne ustaliły, że wszyscy mieszkańcy wyspy są swoimi kuzynami, a każde rodzeństwo jest także swoim własnym kuzynostwem na pięćdziesiąt różnych sposobów! Do­datkowe badania lekarskie wykazały, że połowa mieszkańców objawia uczulenie na roztocza żyjące w kurzu domowym, a 40% – na koty, chociaż kotów na wyspie nie ma już od ponad 20 lat. Badania te dowo­dzą, że predyspozycje do alergii są genetyczne i dziedziczne.

Inne często spotykane czynniki uczulające to pióra i puch, sierść zwierząt domowych (psy, koty, króliki), roztocza kurzu domowego, pleśnie, karaluchy. Do bardzo silnie uczulających i drażniących alerge­nów należy dym tytoniowy, produkty spalania węgla, substancje kon­serwujące w meblach, tkaninach domowych lub materiałach budowla­nych. W mieszkaniach mamy do czynienia z pleśniami i roztoczami, ale też aerozolami kosmetycznymi, perfumami, środkami czyszczącymi. Alergenami są też między innymi spaliny samochodowe, pyły z fabryk i kotłowni, rozpylane środki ochrony roślin lub nawozy oraz zanie­czyszczenia przemysłowe. Nieprzypadkowo w Polsce astma najczę­ściej występuje na terenie zanieczyszczonego Górnego Śląska.

Na astmę choruje około 14% dzieci w wieku szkolnym. Katar sien­ny ma od trzydziestu do czterdziestu dzieci na sto. Około 2% ludzi jest narażonych na wstrząs anafilaktyczny. Częstość występowania alergii pokarmowych nie jest dokładnie znana.

Czteroletni Jaś był chorowitym chłopcem – zimą ciągle kaszlał, a gdy tylko się przeziębił, choroba szybko przeobrażała się w zapalenie oskrzeli lub zapalenie płuc często związane z atakami duszno­ści. Był ciągle na antybiotykach. Wiosną kapało mu z nosa, piekły go oczy, kichał. Nie mógł bawić się na podwórku z kolegami, bo szybko się męczył. Marnie przybierał na wadze. Jako niemowlę czę­sto miał wysypki i pokrzywki, później bardzo suchą skórę, która go ciągle swędziała. Po wielu wizytach na pogotowiu i u lekarza domowego Jaś został w końcu skierowany na badania do specjalisty chorób płuc. Okazało się, że cierpi na astmę, katar sienny i egzemę! Rozpoczęto leczenie rozkurczające oskrzela oraz antyalergiczne, rodzice postarali się o usunięcie jak największej liczby alergenów z domu – przede wszystkim oboje rzucili palenie! Teraz Jaś jest zdrowym i zadowolonym z życia, rozbieganym i wesołym chłopaczkiem, który już nie pamięta, jak często kiedyś chorował. Rozrabia nie gorzej od rówieśników i wcale nie potrzebuje antybiotyków.

Słowo ?alergia” określa nadwrażliwe reakcje organizmu na uczulają­ce elementy środowiska, „te uczulające czynniki nazywa się alergenami. Organizm alergika produkuje nadmiar przeciwciał przy napotkaniu na­wet niewielkich ilości alergenów, powodując w ten sposób objawy chorobowe: katar sienny, wysypki, ataki duszności oskrzelowej lub – najpoważniejsze ze wszystkich powikłań – wstrząs anafilaktyczny. Bar­dziej ogólne określenie ?atopia” odnosi się do wrodzonej skłonności do występowania u tej samej osoby różnych chorób alergicznych: aler­gii skórnych (egzemy, pokrzywki), kataru siennego, alergii pokarmo­wych lub astmy. Dla uczuleniowca alergenem może być niemal wszyst­ko, nawet zupełnie niewinne rzeczy, jak sierść ukochanego kota, puch w poduszce lub lekarstwo na katar.

Nasz system odpornościowy, zwany także systemem immunolo­gicznym, ma za zadanie rozpoznawać czynniki obce dla organizmu (tak zwane patogeny). Rozpoznawanie patogenów jest pierwszym etapem ochrony organizmu przed chorobami, które te patogeny powodują. Są nimi bakterie, wirusy, pasożyty, roztocza i wiele innych czynników śro­dowiskowych. Po przedostaniu się do organizmu podczas oddychania, przełykania, kontaktu ze skórą lub z błonami śluzowymi, a także przez wstrzyknięcie, patogeny napotykają armię komórek obronnych i prze­ciwciał, które wypowiadają im walkę: może ona przybrać postać za­czerwienienia wokół zadraśnięcia lub drzazgi, grypy z gorączką, albo, jeżeli patogen jest bardzo silny, poważniejszej choroby (nieżyt żołądka, zapalenie płuc, sepsa). Reakcja normalnego organizmu jest proporcjo­nalna: im silniejszy lub bardziej niebezpieczny patogen, tym jest gwał­towniejsza. Koniec walki następuje, gdy patogen zostaje usunięty lub zneutralizowany.

W przeciwieństwie do normalnego organizmu organizm alergika reaguje gwałtownie i nietypowo na obecność pospolitych czynników środowiskowych. Alergika mogą uczulać pyłki roślin, produkty żyw­nościowe (na przykład: jaja kurze, krowie mleko, truskawki, orzesz­ki ziemne – arachidowe, ryby, owoce cytrusowe), substancje doda­wane do produktów żywnościowych (barwniki, konserwanty), ko­smetyki, a także leki, zwłaszcza aspiryna i antybiotyki. Inne alergeny to na przykład dym tytoniowy, wyziewy przemysłowe lub środki che­miczne, które mimo iż są szkodliwe, także nie wywołują poważnych reakcji u większości ludzi. Nadwrażliwa reakcja organizmu alergika może przybrać postać objawów skórnych, jak: pokrzywka, opuchli­zna, egzema, zapalenie spojówek lub objawów oddechowych, jak: katar sienny, astma czy opuchlizna warg, gardła (przełyku, co może spowodować uduszenie). Bardzo rzadko kontakt z alergenem wywo­łuje ogólną niewydolność krążenia, czyli tak zwany wstrząs anafilak­tyczny, który może spowodować śmierć.